İçindekiler
GBT, Genel Bilgi Toplamanın kısaltılmış halidir. Bu sistemi İçişleri Bakanlığına bağlı Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığı ve Gümrük Müsteşarlığının ortak bir biçimde kullanmaktadır. Haklarında yakalama veya tutuklama kararı ya da yurt dışı çıkış yasağı düzenlenmiş kişilerin kaydının tutulmasına ve bu kişilerin yakalanmasına yönelik olarak işleyen iç güvenlik sistemidir. GBT’deki bilgiler, kişisel veri niteliğindedir. GBT sistemine yapılan bilgi girişi, esas itibarıyla bir suç işleyen kişi hakkında yakalama emri düzenlenmesi nedeniyle yapılmaktadır. GBT uygulaması ile kolluk görevlileri; şehir merkezleri, eğlence alanları, havalimanları, ulaşım araçları gibi kamuya açık alanlarda bulunan ve oradan geçen kişiler hakkında sorgulama yapılır.
İçişleri Bakanlığına bağlı Sahil Güvenlik, Emniyet Teşkilatı, Jandarma ile Gümrük Müsteşarlığının ortaklaşa kullandığı GBT (Genel Bilgi Toplama) sistemi, T.C Kimlik Numarası sorgulaması ve kişisel veri doğrulaması yapan bir veri tabanı sistemidir. GBT kayıtları KİHBİ (Kaçakçılık İstihbarat, Harekât, Bilgi Toplama) Yönergesine göre tutulmakta ve ‘Hizmete Özel’ gizlilik derecesi taşımaktadır. Bilgi Edinme Kanununun yürürlüğe girmesiyle birlikte kişiler bu sistemde, haklarında herhangi bir kayıt olup olmadığını öğrenebilmektedirler. Vatandaşlar, 24.06.2002 tarihli Yönergenin16/c maddesinin 6. alt bendinde yapılan değişiklikle, illerde Valilik makamına, ilçelerde kaymakamlığa bir dilekçe ile başvurduklarında, dilekçe mahalli Jandarma ve Polis Bilgi Toplama Birimlerine havale edildikten sonra bilgileri öğrenilebilmektedirler.
Yönerge doğrultusunda, KİHBİ Bilgi Sistemi’nde, kişiler haklarındaki GBT kaydını sildirmek için kaydın sildirileceği suçlarla ilgili daha önce kararı veren mahkemeye müracaat eder ve beraat, ceza verilmesine yer olmadığı, davanın düşmesi veya davanın ortadan kaldırılması kararlarını alır. Bu kararlar dilekçeye eklemek suretiyle, İçişleri Bakanlığı Genel Bilgi Toplama Daire Başkanlığına gönderildiği takdirde haklarındaki kayıt iptal edilir.
GBT Kaydı Nedir?
GBT, haklarında yakalama veya tutuklama kararı ya da yurt dışı çıkış yasağı düzenlenmiş kişilerin kaydının tutulmasına ve bu kişilerin yakalanmasına yönelik olarak işleyen emniyet sistemidir. GBT yani ‘’Genel bilgi toplama’’ kolluk kuvvetlerinin haklarında yakalama, tutuklama, yurtdışına çıkış yasağı düzenlenen kişiler hakkında bilgi toplanarak kurulan sistemdir. Bu kişilerin kayıtlarının tutulması hem yakalanmalarını sağlar hem de yakalandıktan sonra yargı yerlerinin yürüttüğü işlemlere katkı sağlar. Kaçakçılık İstihbarat, Harekât ve Bilgi Toplama Dairesi Başkanlığı (KİHBİ)’nin 2005’teki Bilgi Toplama Yönergesinde ilgili usuller belirtilmiştir. KİHBİ İçişleri Bakanlığı’na bağlıdır.
Polis ve jandarma tarafından kendi bölgelerinde hakkında yakalama, tutuklana yahut yurt dışına çıkma yasağı karanı çıkartılmış olan veya yakalanmış da olsa suç işlemiş olanlardan haklarında yargı yerlerince kovuşturma yürütülenlere ilişkin kayıtların girildiği bilgi sistemine denir. GBT kayıtları KİHBİ (Kaçakçılık İstihbarat Harekat Bilgi Toplama) Bilgi Toplama Yönergesine göre tutulmaktadır. Şahıs bilgi formu açmaya, soruşturmayı yapan ilçe veya şube bilgi toplama birimi yetkilidir.
KİHBİ Daire Başkanlığı. İçişleri Bakanlığına bağlı ana hizmet birimlerinden biridir. Her il emniyet müdürlüğü ve ilçe emniyet müdürlüğü bünyesinde bir GBT Büro Amirliği bulunmaktadır. 18.06.1998 tarihli Bakanlık Makamı onayı ile il Bilgi İşlem Şube Müdürlükleri Kuruluş. Görev ve Çalışma Yönetmeliği yeni haliyle yürürlüğe girdiği için. 29.07.1998 tarihli Genel Müdürlük Makamı onayı ile 81 İl’de Bilgi İşlem Şube Müdürlüğü şeklinde teşkilatlandırılarak faaliyete geçirilmiştir. 11.04.2002 tarihli Bakanlık Olur’u ile il GBT büroları da bilgi işlem şube müdürlüklerine bağlanmıştır. KİHBİ Bilgi Toplama Yönergesi. “Hizmete Özel gizlilik derecesi taşımaktadır. Bu nedenle. KİHBİ Bilgi Toplama Yönergesi Resmi Gazetede yayınlanmamıştır. Bilgi formu suç sayılan fiili işleyen kişinin kimliğinin saptanması ve kovuşturmanın başlaması sonucu düzenlenir.
GBT ve Adli Sicil Kaydı
Veri toplama uygulamaları çeşitli isimlerle adlandırılabilmektedir. İçişleri Bakanlığı tarafından yapılan veri toplama işlemlerine ise GBT adı verilmektedir. Gbt anlamı nedir dendiğinde devlet kurumu tarafından toplanan kişilere ait bilgilerden söz edilmektedir. Sistem yasalara uygun şekilde düzenlenmektedir. Bu uygulamada yer alan bilgiler kişilere ait kimlik numarası, sicil kaydı gibi bilgilerdir. Kişinin hakkında bir yargı kararının olup olmadığı ya da geçmişte suç işleyip işlemediği bu veriler doğrultusunda anlaşılabilmektedir.
Toplum güvenliğinin ve huzurunun temin edilmesinde bu tür uygulamalardan yararlanılmaktadır. Uygulama genellikle polisler tarafından kullanılmaktadır. Bu tür sorgulamalar için dijital platformlardan yararlanılır. GBT kayıtlarının yasal dayanağı KİHBİ Bilgi Toplama Yönergesi’dir. KİHBİ Bilgi Toplama Yönergesi, 3152 sayılı İçişleri Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunu m. 13/e33 ve 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu Ek Madde 7 ile Jandarma Teşkilat Göre ve Yetkileri Yönetmeliği m 42/e-f’ye dayanılarak ve bu mevzuat hükümlerinin uygulanmasını göstermek üzere çıkarılmıştır. Ayrıca, GBT Sorgusu 2559 Sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanununun “Durdurma ve Kimlik Sorma” başlıklı 4/A maddesine de dayandırılmaktadır.
Adli sicil kaydı adli sabıkaların belgelenmesi için kurulan bir sistemdir. Adli sicil kayıtlarında kesinleşmiş cezalar ve güvenlik tedbirleri işlenir. Bu bilgiler Türk mahkemelerince karar verilmesinin yanı sıra yabancı ülke mahkemelerinin verdiği kararların Türk hukukunda tanınması ile de sisteme girilir. Yabancı mahkemelerin Türk vatandaşları için verdiği kararları tanınır. Ayrıca Türkiye’de suç işlemiş lan yabancılar için de kayıt açılır. Kamu davasının açılmasının ertelenmesi ile ilgili kararlar soruşturma ve kovuşturma ile bağlantılı olarak işlenebilir.
GBT sisteminde, haklarında bir yakalama emri olan veya kovuşturma yürütülenlere ilişkin bilgilerin tutulduğunu açıklamıştık. Adli sicil ise adli sabıkaların belgelenmesi, güvenilir bir şekilde işlenmesi amacıyla kurulan sistem olarak karşımıza çıkmaktadır57. Adli sicil kayıtları, kesinleşmiş ceza ve güvenlik tedbirlerine mahkumiyete ilişkin bilgilerin işlenmesiyle oluşturulmaktadır (5352 sayılı Adli Sicil Kanunu m. 1). Bu bilgiler, hakkında Türk mahkemeleri veya yabancı ülke mahkemeleri tarafından kesinleşmiş ve Türk hukukuna göre tanınan mahkûmiyet kararı bulunan Türk vatandaşları ile Türkiye’de suç işlemiş olan yabancıların kayıtlarına ilişkindir
Polisin GBT Sorgulamasının Hukuki Yönü
Ülkemizde kolluk kuvvetlerinin GBT (Genel Bilgi Toplama) sorgulaması işlemi, genel olarak ilgili kişilerin kimlik bilgileri, araç plakaları veya diğer belirleyici bilgileri kullanılarak gerçekleştirilir. Bu sorgulamanın temel amacı, emniyet güçleri tarafından güvenliğin sağlanmasıdır. Ancak bilinenin aksine polis GBT sorgulamalarını yasalar uyarınca gerçekleştirmekte, rastgele yapmamaktadır. Polisin GBT sorgulaması yapabilmesinin bir takım şartları bulunmaktadır. Bu şartların temelini Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu (PVSK) oluşturmaktadır. Bu PVSK madde 4/A’da sayıldığı üzere sırasıyla şu şekildedir.
- Bir suç veya kabahatin işlenmesini önlemek,
- Suç işlendikten sonra kaçan faillerin yakalanmasını sağlamak, işlenen suç veya kabahatlerin faillerinin kimliklerini tespit etmek,
- Hakkında yakalama emri ya da zorla getirme kararı verilmiş olan kişileri tespit etmek,
- Kişilerin hayatı, vücut bütünlüğü veya malvarlığı bakımından ya da topluma yönelik mevcut veya muhtemel bir tehlikeyi önlemek, amacıyla durdurabilir.
- Durdurma yetkisinin kullanılabilmesi için polisin tecrübesine ve içinde bulunulan durumdan edindiği izlenime dayanan makul bir sebebin bulunması gerekir. Süreklilik arz edecek, fiilî durum ve keyfilik oluşturacak şekilde durdurma işlemi yapılamaz.
- Polis, durdurduğu kişiye durdurma sebebini bildirir ve durdurma sebebine ilişkin sorular sorabilir; kimliğini veya bulundurulması gerekli diğer belgelerin ibraz edilmesini isteyebilir.
