İçindekiler
“Memnu hakların iadesi nasıl geri alınır?” bu soruyu TCK 53. madde uygulanan her sanık merak etmektedir. Bu makalemizde memnu hakların iadesi nasıl geri alınır sorusunun cevabını sizlere vereceğiz. Memnu hakların iadesi; Türk Ceza Kanunu dışındaki kanunlarla belli bir suç veya ceza mahkûmiyetine bağlı olarak doğrudan veya mahkûmiyetin yasal sonucu olarak öngörülen sürekli hak yoksunluklarının; cezanın infaz edilmesinden ya da infaza hukuki bir nedenle son verilmesi halinde kararın kesinleşmesinden itibaren, belirli bir süre gösterilen iyi hal sonrasında, mahkûmun talebiyle, geleceğe yönelik olarak mahkemece geri verilmesi şeklinde tanımlanabilir. İşlediği suç nedeniyle hapis cezasına mahkum edilen kişi, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 53. maddesi uyarınca, toplumda belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılmaktadır. Ancak, bu yoksunluk, kural olarak, mahkum olunan hapis cezasının infazı tamamlanıncaya kadar devam edecektir.
Yeni Türk Ceza Kanunu’nun benimsediği sistemde ömür boyu hak yoksunlukları söz konusu değildir. Bazı istisnalar dışında artık hak yoksunlukları, cezaların infaz süreleriyle sınırlıdır. 765 Sayılı Eski Türk Ceza Kanun’da fer’i ceza olarak yer verilmiş olan hak yoksunlukları, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda ceza yaptırımı olarak değil, güvenlik tedbiri olarak düzenlenmiştir. Bununla birlikte diğer kanunlarda öngörülen sürekli hak yoksunluklarının hüküm ifade etmeye devam etmesi sebebiyle bu konuda yeniden bir düzenlemeye ihtiyaç duyulmuş ve 5352Sayılı Adli Sicil Kanunu’na 13/A maddesi eklenerek yeniden düzenlenmiştir.
Memnu Hakların İadesi – 5352 Sayılı Adli Sicil Kanunu 13/A Madde
(1) 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu dışındaki kanunların belli bir suçtan dolayı veya belli bir cezaya mahkûmiyete bağladığı hak yoksunluklarının giderilebilmesi için, yasaklanmış hakların geri verilmesi yoluna gidilebilir. Bunun için; Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinin beşinci ve altıncı fıkraları saklı kalmak kaydıyla,
a) Mahkûm olunan cezanın infazının tamamlandığı tarihten itibaren üç yıllık bir sürenin geçmiş olması,
b) Kişinin bu süre zarfında yeni bir suç işlememiş olması ve hayatını iyi halli olarak sürdürdüğü hususunda mahkemede bir kanaat oluşması gerekir.
(2) Mahkûm olunan cezanın infazına genel af veya etkin pişmanlık dışında başka bir hukukî nedenle son verilmiş olması halinde, yasaklanmış hakların geri verilmesi yoluna gidilebilmesi için, hükmün kesinleştiği tarihten itibaren beş yıl geçmesi gerekir. Ancak, bu süre kişinin mahkûm olduğu hapis cezasına üç yıl eklenmek suretiyle bulunacak süreden az olamaz.
(3) Yasaklanmış hakların geri verilmesi için, hükümlünün veya vekilinin talebi üzerine, hükmü veren mahkemenin veya hükümlünün ikametgâhının bulunduğu yerdeki aynı derecedeki mahkemenin karar vermesi gerekir.
(4) Mahkeme bu husustaki kararını, dosya üzerinde inceleme yaparak ya da Cumhuriyet savcısını ve hükümlüyü dinlemek suretiyle verebilir.
(5) Yasaklanmış hakların geri verilmesi talebi üzerine mahkemenin verdiği karara karşı, hükümle ilgili olarak Ceza Muhakemesi Kanununda öngörülen kanun yoluna başvurulabilir.
(6) Yasaklanmış hakların geri verilmesine ilişkin karar, kesinleşmesi halinde, adlî sicil arşivine kaydedilir.
(7) Yasaklanmış hakların geri verilmesi yoluna başvurulması nedeniyle oluşan bütün masraflar hükümlü tarafından karşılanır.
Memnu Hakların İadesini Kim Talep Edebilir?
Yasak (memnu) hak kavramı, kişilerin işlemiş oldukları suçlar nedeniyle temel haklardan olan kamu haklarından veya bir meslek ya da sanatın icra edilmesinden mahkeme kararıyla ya da özel kanunlara konulan hükümler eliyle yararlanma ehliyetinden geçici bir süre için veyahut ömür boyu olarak elinden alınmasıdır.
Yasaklanmış hakların geri verilmesi kurumunda suç işleyen kişinin talebi olmadan yetkili mercilerin resen inceleme yaparak karar vermesi mümkün değildir. Bu kurumda başvurma hakkı sadece hak yoksunluğuna muhatap olan hükümlüye veya vekiline aittir. Bu hakkın kullanılması kişiye sıkı sıkıya bağlı haklardan olduğu için münhasıran hükümlüye aittir. Bu nedenle hükümlü kadının kocasının veya mahkûmun ölmüş olması halinde, ölünün hatırası lehine yasaklanmış hakların geri verilmesi kabul edilmediği için bu hakkı mirasçılar dâhil başka kimselerin kullanması mümkün değildir.
Yukarıda yasaklanmış hakların geri verilmesine ilişkin belli bazı şartlar aranmaktadır. Bu şartlar özetle; cezanın infaz edilmiş veya infaza hukuki bir nedenle son verilmiş olması, kanunda aranılan deneme sürelerin geçilmiş olması, deneme süresinin yeni bir suç işlenmeden ve iyi halli olarak geçirilmiş olması gerekmektedir. Bu şartların varlığı halinde Kanuna göre yasaklanmış hakların geri verilmesi konusunda hükümlünün veya vekilinin dilekçe ile talepte bulunması gerekir. Yasaklanmış hakların geri verilmesi, resen veya Cumhuriyet savcısının talebiyle işlemesi mümkün değildir. Talep açık olmalı ve yasaklanmış hakların tümüyle geri verilmesini içermelidir.
Memnu Hakların İadesini Mirasçılar İsteyebilir mi?
Yasaklanmış hakların geri verilmesi hakkı, bu hak yoksunluğunun muhatabı olan kişidir. Dolayısıyla belli haklardan yoksun bırakılan kişinin ölümü halinde, ölünün hatırası lehine memnu hakların iadesi kabul edilmediği için bu hakkı mirasçılar dâhil başka kimseler kullanamaz. Hak yoksunluğu söz konusu olan haklar doğrudan kişinin kullanmasının kısıtlandığı haklar olup, başkasının bundan zarar görmesi söz konusu değildir. Zaten kişinin ölümü halinde ceza mahkûmiyeti bütün sonuçlarıyla birlikte düşeceğinden, burada mirasçıların memnu hak iadesi talebi de söz konusu olmayacaktır.
Bu durumun tek istinası olarak İcra ve İflas Kanunu m.316 gösterilebilir. Anılan “Ölümden sonra itibarın yerine getirilmesi” başlıklı 316. madde “Hileli veya taksiratlı yahut adi müflisin itibarının yerine gelmesine ölümünden sonra mirasçılarından birinin talebiyle de hükmolunabilir.” şeklindedir.
Memnu Hakların İadesi Talebinin Yapılacağı Mahkeme Nedir?
Yasaklanmış hakların geri verilmesi talebi, yasaklanmış hakların geri verilmesi için hükümlünün veya vekilinin talebi üzerine;
- Hükmü veren veya
- Hükümlünün ikametgâhının bulunduğu yerdeki aynı derecedeki mahkemeye yapılmaktadır.
1412 sayılı mülga Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu’nun 416. maddesinde göre mahkûmun ikametgâhı olan yerin tabi bulunduğu ağır ceza mahkemesi yetkilidir. Kararı veren mahkemenin ihtisas mahkemesi veya özel yetki mahkeme olması halinde ikametgâhın bulunduğu yerdeki mahkemenin de ihtisas mahkemesi veya özel yetkili mahkeme olması aranmayacak, aynı dereceli olması yeterli olacaktır.
Yüce Divan’ın veya Yargıtay Ceza Daireleri ile CGK’nin ilk derece mahkemesi olarak verdiği hükümlerle ilgili olarak ortaya çıkan hak yoksunluklarının geri verilmesi aynı yerlerden istenebilecektir. Mahkeme görevli ve yetkili olup olmadığını resen inceleyecektir. Mahkeme kararı, dosya üzerinde inceleme yaparak ya da Cumhuriyet savcısını ve hükümlüyü dinlemek suretiyle verebilir. Mahkeme, Evrak/dosya üzerinde yapılan incelemelerde hükümlü veya Cumhuriyet savcısının dinlenilmesinin mümkün olmaması halinde duruşma açarak karar verecektir. Bu durumda yine de Cumhuriyet Savcısının görüşü alınmalıdır.
Memnu Hakların İadesinde Mahkeme Nasıl İnceleme Yapar?
İlgili mahkeme öncelikle evrakların eksiksiz ve tam olması hususunu incelemektedir. Bu belgeler;
- Mahkûma ait adli sicil kaydını,
- Mahkûmiyete ilişkin kesinleşmiş ilamı,
- İkametgah senedini şeklindedir.
Mahkeme bu belgeleri getirterek deneme süresi içinde islendiği iddia edilen bir suçtan dolayı hakkında soruşturma veya kovuşturma olup olmadığı araştırılmalı, gerekirse tanık dinlemeli ve kolluk marifetiyle araştırma yapmalıdır. Duruşmalara katılım olmasa da dava resen sonuçlandırılır. Mahkeme bu husustaki kararını; dosya üzerinden inceleme yaparak ya da Cumhuriyet savcısını ve hükümlüyü dinlemek suretiyle verebilir.
Hükümlü kanunun aradığı şartlar içinde, öngörülen deneme süresi geçtikten sonra memnu hakların iadesini talep eder. İnceleme yapacak adli makam, şartların mevcut olup olmadığını araştırmakla yükümlüdür. Bu suretle memnu hakların yeniden kazanılması adli karar ile tanınmış olur. Kanunun aradığı şartların bulunduğu sabit olunca mahkeme, memnu hakların iadesi talebini reddedemez, bu sebeple de ret kararının gerekçeli olması gerekmektedir. Bu makalede memnu hakların iadesinin nasıl geri alınacağı detaylı olarak anlatılmıştır.
Memnu Hakların İadesi Talebi Üzerine Mahkemenin Vereceği Karar Nedir?
Memnu hakların iadesini talebini inceleyen mahkeme, yaptığı inceleme sonucunda talebin kabulüne veya reddine karar verecektir. Mahkeme yaptığı inceleme ve değerlendirme sonucunda istenen bütün koşulların oluştuğunu tespit ederse talebin kabul ederek yasaklanmış hakların geri verilmesine hükmeder ve hüküm kesinleşmesi halinde adli sicil arşivine kaydedilir. Yasaklanmış hakların geri verilmesi talebini inceleyen mahkeme, Kanun da aranan koşulların gerçekleşmemesi durumunda talebi reddedecektir. Örneğin infazdan itibaren üç yıl geçmesi gerektiği halde birinci yıl içinde yasaklanmış hakların iadesi istenmiş ise, deneme süresinin dolmamı olması nedeniyle ret kararı verilecektir.
Ceza Muhakemeleri Usul Kanunun aksine artık dilekçeye bazı evrakları ekleme yükümlülüğü ve buna uyulmaması halinde talebin reddedileceği hususu öngörülmemiştir. Bu nedenle bu tür usulü eksikliklerden dolayı artık ret kararı verilemez. Bununla birlikte talebin hükmü veren veya mahkûmun ikametgâhının bulunduğu mahkemede yapılmaması halinde mahkeme yer itibariyle yetkisizlik, hükmü veren mahkemeyle aynı derece bir mahkemeye yapılmamış olması halinde ise madde itibariyle yetkisizlik (görevsizlik) nedeniyle ret kararı verilebilecektir.
Memnu Hakların İadesi Talebi Üzerine Mahkemenin Verdiği Karara Karşı Kanun Yolu Var mıdır?
Yasaklanmış hakların geri verilmesi talebi üzerine verilecek kararlara karşı 5352 sayılı Adli Sicil Kanunun 13/A, f.5 maddesi gereğince “… hükümle ilgili olarak Ceza Muhakemesi Kanunda öngörülen kanun yoluna başvurulabilir.” şeklindeki ifadeyle, bu konuda 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununa atıf yapılmıştır. Ancak 5352 sayılı Adli Sicil Kanunun 13/A-5 maddesindeki bu düzenleme kanun yolunun tereddütsüz şekilde belirlenmesine elverişli bir hüküm değildir.
Yasaklanmış hakların geri verilmesi talebinin incelemeye yetkili mahkemelerin ilk derece mahkemeleri olması ve verilecek kararların da 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 272.maddesinde kesin nitelikte olduğu belirtilen kararlar kapsamında olmaması nedeniyle, bu kararlara karşı başvurulabilecek kanun yolu “istinaf” kanun yoludur. Düzenlemeler dikkate alındığında doktrinde yasaklanmış hakların geri verilmesi kararlarının temyiz edilebilir olduğunu savunanlar olduğu gibi, bu kararlara karsı itiraz kanun yoluna başvurulabileceği yönünde görüşlerde bulunmaktadır. Bu konuda maddeye kanun yolunu açıkça düzenleyen bir fıkranın eklenmesi gerekmektedir. Söylemek gerekir ki, kanun yolunun veya merciinin belirlenmesindeki hata ilgilinin hak kaybına neden olmaz.
Yasaklanmış Hakların Geri Verilmesi Kararı Geri Alınabilir mi?
Yasaklanmış hakların geri verilmesi kararı kesinleştikten sonra mahkum aleyhine sonuç doğuracak şekilde geri alınması mümkün değildir. Mahkum yasaklanmış hakları geri verildikten sonra yeniden bir suç işler ve buna bağlı mahkumiyet nedeniyle sürekli hak yoksunluğuna maruz kalırsa, bununla ilgili olarak tekrar talepte bulunması mümkündür.
Memnu Hakların İadesi Talebi Masraflarını Kim Karşılar?
Yasaklanmış hakların geri verilmesi yoluna başvurulması nedeniyle oluşan bütün masraflar hükümlü tarafından karşılanır.( md13/A) Burada talebin kabul veya reddedilmiş olmasının bir önemi yoktur. Burada tartışılması gereken husus, talepte bulunan kişinin kusuru olmaksızın yapılan başvurularda masrafların kişiye yükletilmesidir. Kanımızca kişinin kusuru olmadığı durumlarda yargılama giderlerinin devlet tarafından karşılanması gerekir.
Adli Sicil Kanunu’na göre memnu hakların iadesi kararı kişinin adli sicil kaydına ( sabıka kaydına ) işlenir. Böylece yasaklanmış haklarının geri verilmesi konusunda kişi hakkında verilen yargı kararına ulaşmak kolaylaşır. Yasaklanmış hakların geri verilmesi istemi bir dilekçe ile yapılır. Memnu hakların iadesi dilekçe örneği aşağıda sizler ile paylaştık.
Memnu Hakların İadesi Dilekçe Örneği
… MAHKEMESİ BAŞKANLIĞINA
GÖNDERİLMEK ÜZERE
MEMNU HAKLARIN
İADESİNİ İSTEYEN: … (T.C. No: ….)
KARARI VEREN
MAHKEME: … MAHKEMESİ
TALEP: Yasaklanmış haklarımın geri verilmesine karar verilmesi talebidir.
AÇIKLAMALAR :
- Hakkımda Mahkemenizce verilen ekteki adli sicil kaydımda bulunan ceza tarafımca infaz edilmiştir.
- Dilekçemiz ekinde ayrıntıları yazılı olan Adli Sicil Kaydımda görünen ve infaz edilmiş olan cezalarımdan başka o tarihten bu yana herhangi bir suç işlemediğim gibi herhangi bir ceza da almış değilim. Bu cezanın infazından beri sosyal ve toplumsal alanda en ufak bir olaya karışmadım, ıslah oldum. Yasaklı haklarımın geri verilmesi için, ceza mevzuatımızın ve 5252 sayılı Adli Sicil Kanununun 13/A maddesindeki şartlar oluşmuştur.
- Adli sicil arşiv kaydımın silinebilmesi için; “Yasaklanmış hakların geri verilmesi kararı alınması…” gerekmektedir. Silinmesi için yasal süresi dolan cezamın, kayıtlardan çıkartılması için “Memnu Haklarımın İadesi Kararı” gerekmekte olup, iş bu kararın verilmesi için sayın Mahkemenize başvurmak zorunluluğum doğmuştur.
- Yasaklı hakların geri verilmesi için, Yasanın aramış olduğu gerekli koşullar oluşmuş olduğundan 5352 Sayılı Adli Sicil Kanununun 13 A maddesindeki yasal haklarımı kullanmak üzere sayın Mahkemenizden yasaklı haklarımın geri verilmesi için karar verilmesini arz ve talep etmekteyim.
HUKUKİ NEDENLERİ: TCK, CMK, Adli Sicil Kanununun 13/A maddesi ve sair tüm yasal deliller.
SONUÇ VE İSTEM: Yukarıda arz ve izah ettiğim nedenlerle; hakkımda yasaklı hakların geri
verilmesi koşulları oluştuğundan gerekli incelemenin yapılarak, YASAKLI HAKLARIMIN GERİ VERİLMESİNE (MEMNU HAKLARIMIN İADESİNE) karar verilmesini saygılarımla arz ve talep ederim. …../……/…
İMZA
Memnu Hakların İadesini İsteyen
Adı SOYADI
E K L E R:
Adli Sicil Kaydı
ADRES:
…CEZA MAHKEMESİ BAŞKANLIĞINA
…Ceza Kanunu’nun …maddesine muhalefet suçundan mahkemenizin…/…/19…gün ve…………….sayılı ilamı ile adli sicil kayıtlarına geçirilen 1C:………….. haber numaralı mahkumiyet hükmüne ilişkin cezayı …/…/2009… tarihinde yerine getirmiş bulunmaktayım.
Bu nedenle; Aradan geçen süre göz önüne alınmak suretiyle; 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu 13/A maddesi gereğince “Yasaklanmış Hakların Geri Verilmesi” (Memnu Hakların İadesi) kararının verilmesini arz ve talep ederim (Tarih)
EKLERİ:
- Adli Sicil Kaydı
- Kesinleşmiş Mahkeme Kararı
- Nüfus Cüzdanı Fotokopisi
- İkametgah İlmühaberi (Hükmü Veren Mahkeme İçin Gerekli Değildir)
