Memnu Hakların İadesi Şartları (2024)

İçindekiler

Memnu hakların iadesi şartları; 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu kapsamında cezanın infaz edilmesi olması, cezasının infazından itibaren 3 yıllık bir sürenin geçmiş olması ve cezanın infazından başlamak ve cezanın infazından sonra geçirilmesi gereken 3 yıllık süre de dahil olmak üzere bu süre içerisinde hükümlünün yeni bir suç işlememesi ve yaşamını “iyi halli” olarak sürdürdüğüne dair mahkemede kanaat oluşturmasıdır. Bu üç şart birlikte gerçekleşirse memnu hakların iadesine karar verilir. Yasaklanmış haklar (Memnu hakların iadesi), 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu dışındaki çeşitli kanunlardaki kasıtlı bir suçtan dolayı belirli süreyle hapis cezasına veya belli suçlardan dolayı bir cezaya mahkum olan kişilerin süresiz olarak kullanmaktan yasaklandıkları hakları tekrar kullanabilmelerine imkan tanıyan bir düzenleme yapılmasına ihtiyaç duyulduğundan 5352 Sayılı Adli Sicil Kanununa 13/A maddesi eklenmesiyle hukuk düzeninde yerini almıştır.

İşlediği suç dolayısıyla toplumda kişiye karşı duyulan güven sarsıldığı için suçlu kişi, özellikle güven ilişkisinin varlığını gerekli kılan belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılmaktadır. Ancak, bu hak yoksunlukları süresiz değildir. Cezalandırılmakla güdülen asıl amaç, işlediği suçtan dolayı kişinin etkin pişmanlık duymasını sağlayıp tekrar topluma kazandırılması olduğuna göre, 53’üncü maddede suça bağlı hak yoksunluklarının da belli bir süreyle sınırlandırılması yönünde düzenleme yapılmıştır. Türk Ceza Kanununda, belli bir suçu işlemekten dolayı cezaya mahkûmiyetin sonucu olarak ömür boyu devam edecek bir hak yoksunluğu söz konusu olmadığı için, yasaklanmış hakların geri verilmesi müessesesine ilişkin düzenleme yapılmamıştır.

TCK 53 – Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma

Memnu Hakların İadesi – 5352 Sayılı Adli Sicil Kanunu 13/A Madde

Memnu hakların iadesi, halk arasında bilinen adıyla yasaklanmış hakların geri verilmesi, hükümlü hakkında bir cezaya mahkumiyet nedeniyle TCK dışındaki kanunların meydana getirdiği yasaklılıkları ortadan kaldıran bir ceza hukuku kurumudur. Yürürlükte bulunan 5237 sayılı TCK, cezanın infazı ile birlikte kişinin tüm yasaklanmış haklarını da geri kazanacağını belirtmektedir.

(1) 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu dışındaki kanunların belli bir suçtan dolayı veya belli bir cezaya mahkûmiyete bağladığı hak yoksunluklarının giderilebilmesi için, yasaklanmış hakların geri verilmesi yoluna gidilebilir. Bunun için; Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinin beşinci ve altıncı fıkraları saklı kalmak kaydıyla,

a) Mahkûm olunan cezanın infazının tamamlandığı tarihten itibaren üç yıllık bir sürenin geçmiş olması,

b) Kişinin bu süre zarfında yeni bir suç işlememiş olması ve hayatını iyi halli olarak sürdürdüğü hususunda mahkemede bir kanaat oluşması gerekir.

(2) Mahkûm olunan cezanın infazına genel af veya etkin pişmanlık dışında başka bir hukukî nedenle son verilmiş olması halinde, yasaklanmış hakların geri verilmesi yoluna gidilebilmesi için, hükmün kesinleştiği tarihten itibaren beş yıl geçmesi gerekir. Ancak, bu süre kişinin mahkûm olduğu hapis cezasına üç yıl eklenmek suretiyle bulunacak süreden az olamaz.

(3) Yasaklanmış hakların geri verilmesi için, hükümlünün veya vekilinin talebi üzerine, hükmü veren mahkemenin veya hükümlünün ikametgâhının bulunduğu yerdeki aynı derecedeki mahkemenin karar vermesi gerekir.

(4) Mahkeme bu husustaki kararını, dosya üzerinde inceleme yaparak ya da Cumhuriyet savcısını ve hükümlüyü dinlemek suretiyle verebilir.

(5) Yasaklanmış hakların geri verilmesi talebi üzerine mahkemenin verdiği karara karşı, hükümle ilgili olarak Ceza Muhakemesi Kanununda öngörülen kanun yoluna başvurulabilir.

(6) Yasaklanmış hakların geri verilmesine ilişkin karar, kesinleşmesi halinde, adlî sicil arşivine kaydedilir.

(7) Yasaklanmış hakların geri verilmesi yoluna başvurulması nedeniyle oluşan bütün masraflar hükümlü tarafından karşılanır.

Memnu Hakların İadesi Dilekçe Örneği İndir

Memnu Hakların İadesi Şartları Nelerdir?

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu dışındaki kanunların belli bir suçtan dolayı veya belli bir cezaya mahkumiyete bağladığı hak yoksunluklarının giderilebilmesi için, yasaklanmış hakların geri verilmesi yoluna gidilebilir. Memnu hakların iadesi için belli bazı şartların olması gerekmektedir. Bu şartlar;

Cezanın İnfaz Edilmiş Veya İnfaza Hukuki Bir Nedenle Son Verilmiş Olması

Cezanın İnfaz Edilmiş Olması;

Yasaklanmış hakların geri verilmesinin ilk koşulu mahkum olunan cezanın infaz edilmiş olmasıdır. 5352 Sayılı Adli Sicil Kanunun 13/A maddesinde bu koşula “ …Mahkûm olunan cezanın infazının tamamlandığı..” ifadesiyle yer verilmiştir. İnfazın tamamlanmış olması ile ifade edilmek istenen husus, cezanın/cezaların tamamıyla yerine getirmiş olmasıdır. Para veya hapis cezaları gibi birlikte hükmedilmiş cezalarda birinin tamamen veya kısmen yerine getirilmemiş olması halinde, infazın tamamlandığından söz edilemez. Ceza, hapis cezasına seçenek olarak öngörülen yaptırımlardan biri ise bunun da tamamen infaz edilmesi gereklidir. Koşullu salıverilme halinde deneme süresi içinde ceza infaz edilmekte ve bu süre cezanın infazının bir şekli olarak ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, deneme süresi bihakkın (tamamıyla) salıverilme tarihinden itibaren başlayacaktır. Cezanın ertelendiği durumlarda Yargıtay’ın cezanın ertelenmesi halinde, yasaklanmış hakların geri verilmesi yoluna gidilemeyeceği yönünde kararları olduğu gibi aksi yönde kararları da bulunmaktadır.

Cezanın İnfazına Hukuki Bir Nedenle Son Verilmiş Olması;

Cezanın infazına “genel af veya etkin pişmanlık, şikayetten vazgeçme” dışında hukuki bir nedenle son verilmiş olması gerekmektedir. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 65/1.maddesine göre, “Genel af halinde, kamu davası düşer, hükmolunan cezalar bütün neticeleri ile birlikte ortadan kalkar.” Genel af cezayı, adli sicil kaydının silinmesi dahil bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırdığından ortada bir hak yoksunluğu kalmadığından yasaklanmış hakların geri verilmesi söz konusu olmayacaktır.

5237 Sayılı Türk Ceza Kanunun da cezayı düşüren sebepler olarak ölüm halinde yasaklanmış hakları geri verilmesinden söz edilemez. Ancak cezanın infazına özel af veya ceza zamanaşımının gerçekleşmesi nedeniyle son verilmiş olması halinde yasaklanmış hakların geri verilmesi yoluna başvurulabilecektir. Ancak, bu durumda deneme süresi cezanın infazından değil, kesinleşmesinden itibaren başlayacaktır. Aynı şekilde etkin pişmanlık veya şikayetten vazgeçme halinde ceza mahkumiyetini bütün sonuçlarıyla ortaya kaldırdığından yasaklanmış bir hakkın varlığından söz edilemeyecektir.

Kanunda Aranılan Sürelerin Geçilmiş Olması;

Yasaklanmış hakların geri verilmesi için mahkumun iyi hali hakkında yeterli bilgi edinilmesine elverişli olacak düzeyde bir sürenin geçmesi aranmış ve bir deneme süresi öngörülmüştür. Deneme süresi;

Mahkûm olunan ceza infaz edilerek tamamlanmış ise, infazının sona erdiği tarihten itibaren ÜÇ YILDIR.
Mahkûm olunan ceza infaz edilmemiş olmakla birlikte, cezanın infazı genel af veya etkin pişmanlık dışında hukukî nedenle (ceza zamanaşımı, özel af) düşmüş ise, deneme süresi hükmün kesinleştiği tarihten itibaren BEŞ YILDIR.

Yani mahkûm olunan ceza infaz edilmemiş olmakla birlikte, cezanın infazı genel af veya etkin pişmanlık dışında hukukî nedenle (ceza zamanaşımı veya genel af) düşmüş ise, deneme süresi “hükmün kesinleştiği” tarihten itibaren beş yıldır.

Deneme Süresinin Yeni Bir Suç İşlenmeden Ve İyi Halli Olarak Geçirilmiş Olması Gerekmektedir.

Memnu hakların iadesi kurumunun amaçlarından birisi, hak yoksunluklarından kurtulmak isteyen mahkûmu namuslu ve dürüst bir şekilde yaşam sürmesinde teşvik etmesidir. Bu nedenle deneme süresi içinde iyi hal gösterilmiş olması şart olarak aranmaktadır. 5352 sayılı Adli Sicil Kanunun da benimsenen sisteme göre, sadece hükümde öngörülen sürelerin geçirilmiş olması yeterli görülmemekte; Ayrıca mahkumun bu süre içinde;

Yeni bir suç işlememiş olması ve
Hayatını iyi halli olarak sürdürmüş olması, gerekir.

Kanuna göre “yeni bir suç işlememe” ve “hayatını iyi halli olarak sürdürmüş olma” koşulları deneme süreleri içinde mevcut olmalıdır. Deneme süresi içinde yeni bir suç işlemiş olan kişinin iyi halli olarak kabul edilemeyeceği açıktır. Memnu hakların iadesini tek haklı gösteren tek neden iyi haldir. Yasaklanmış hakların geri verilmesi, deneme süresi içinde, mahkumiyet hükmünün yerine getirilmiş olması ve iyi hal ile ilgilidir.

Memnu Hakların İadesi Kararının Sonuçları Nelerdir?

Yasaklanmış hakların geri verilmesiyle hükümlü hangi haklardan yoksun kalmış ise bu hakları kullanma hakkını elde eder. Ancak elde edilen bu hak, geçmişe şamil olmayıp, geleceğe yöneliktir. Bu nedenle yasaklanmış hakların geri verilmesi mahkûmun önceki hukuki statüsüne otomatik olarak kavuşmasını sağlamaz, örneğin önceki memuriyete iadesini kendiliğinden gerektirmez, sadece bu veya başka bir göreve tekrar atanabilme hakkını kazanmış olur.

Yargıtay ve Yüksek Seçim Kurulu kararlarına göre, süresiz hak mahrumiyetleri ve süresiz ehliyetsizlikler öngören kanunlardaki hükümler, yasak hakların geri verilmesi yolunu kapayan değil, bu yolu açan hükümlerdir. Anayasa md. 76 ve Milletvekili Seçimi Kanunu md. 11’de yazılı suçlardan dolayı mahkûmiyet halinde de yasaklanmış hakların geri verilmesi yoluyla kaybedilen seçilme hakkının yeniden kazanılması mümkündür. Ancak yasaklanmış hakların geri verilmesi kararı ileriye yönelik olarak ehliyetsizliği kaldırdığı için seçimlerde aday olunma tarihinden önce mahkemeden bu konuda karar alınmış olmalıdır.

Danıştay Birinci Dairesinin 22.4.1992 tarihli ve E.No: 1992/126, K. No: 1992/150 sayılı kararında, “657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 48’inci maddesinin A/5’inci fıkrasında öngörülen koşulları, mahkumiyetinden dolayı yitirmeleri nedeniyle memuriyetle ilişkileri kesilenlerin, memnu hakların iadesi kararı almaları halinde yeniden Devlet memurluğuna alınabilecekleri, ancak kadro ve ihtiyaç durumları bakımından idarenin bu konuda takdir yetkisinin bulunduğu” ayrıca “Memurluğa engel bir mahkumiyetin saptanması halinde memnu hakların iadesi kararı alınmadıkça veya memurluğa engel sayılanlar dışındaki suçlardan dolayı hükmedilen mahkumiyetler afla kalkmadıkça yeniden memuriyete atanmanın söz konusu olamayacağı“ ifade edilmiştir.

Yasaklanmış hakların geri verilmesi ile mahkûmiyet ortadan kalkmayıp, sadece mahkûmiyetin sonucu olarak kaybedilen hak yoksunluklarına kavuşulduğundan tekerrür, af ve cezanın ertelenmesi açısından olumsuz sonuçlarını doğurmaya devam edecektir. Yasaklanmış hakların geri verilmesi üçüncü kişilerin kazanılmış haklarını etkilemez. Yasaklanmış hakların geri verilmesine karar verildiğinde ise adli sicil bilgileri silinmemektedir. Ancak geri vermeye ilişkin karar adli sicil arşivine kaydedilmektedir.

31.12.1987 Tarihinden Önce İşlenmiş Suçlarla İlgili Olarak Yapılan Yargılamalar Sonucunda Alınan Mahkumiyet Halinde Memnu Hakların İadesi Nasıl Yapılmaktadır?

04.03.2004 tarih ve 5106 sayılı “Türk Ceza Kanununa Bir Geçici Madde Eklenmesine İlişkin Kanun “un 1.maddesiyle 765 sayılı mülga Türk Ceza Kanunu’na Geçici 1.madde eklenmiştir. Buna göre, 31.12.1987 tarihinden önce işlenmiş suçlarla ilgili olarak yapılan yargılamalar sonucunda; haklarında mahkûmiyet kararı verilenlerden, bu Kanunun yayımı tarihinden önce bihakkın tahliye olanlar ile koşullu salıverilenlerin Türk Ceza Kanununun 122 ve 123’üncü maddelerindeki süreler ve 1412 sayılı mülga Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununun 417’nci maddesinde yer alan koşullar aranmaksızın; talep halinde yasaklanmış hakları geri verilecektir.

Yargılamanın Yenilenmesi ile Memnu Hakların İadesi Arasındaki Fark Nedir?

Memnu hakların iadesi ile yargılamanın yenilenmesi birbirinden farklıdır. Yargılamanın yenilenmesi bir haksızlığın giderilmesi sağlamak maksadıyla kanun koyucunun koyduğu özel mahiyette bir yoldur. Yargılamanın yenilenmesi bir adli hatanın, yapılmış bir haksızlığın giderilmesini sağlamayı amaçlamaktadır. Geçmişe etkili olarak sonuç doğurur. Memnu hakların iadesi ise, bir kimsenin mahkumiyetten doğan ehliyetsizlikte tutulmasını haklı gösteren ve sosyal ve ahlaki sebeplerin kalkmış olmasına dayanır. Memnu hakların iadesi, mahkûmiyete, bu mahkûmiyetin infaz edilmiş olmasına dayanır ve geleceğe yönelik olarak hüküm ifade eder. Yasaklanmış hakların geri verilmesinde bir haksızlığın veya hatanın giderilmesi değil, kişinin almış olduğu mahkumiyet hükmünden kaynaklanan hak yoksunluğunun devamını haklı gösteren nedenlerin ortadan kalkması söz konusudur.

Genel Af ile Memnu Hakların İadesi Arasındaki Fark Nedir?

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 65/1.maddesine göre, “Genel af halinde, kamu davası düşer, hükmolunan cezalar bütün neticeleri ile birlikte ortadan kalkar.” Genel af cezayı, adli sicil kaydının silinmesi dahil bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırmaktadır. Anayasa’nın 87.maddesine bakıldığında genel af, hükümlülerin sübjektif durumlarını ayrı ayrı incelemeye mahal ve olanak olmadan kamu davasını ve cezayı düşüren bir yasama işlemi, tasarrufudur. Daha çok genellik niteliği taşımaktadır. Memnu hakların iadesi, ceza mahkumiyetinden doğan belli başlı hak yoksunlukları kaldıran bir adli işlemdir. Genel afta mahkûmun irade açıklamasına gerek duyulmazken, yasaklanmış hakların geri verilmesi mahkûmun talebine bağlı yapılmaktadır.

Özel Af ile Memnu Hakların İadesi Arasındaki Fark Nedir?

TCK m.65/2 de “Özel af ile hapis cezasının infaz kurumunda çektirilmesine son verilebilir veya infaz kurumunda çektirilecek süresi kısaltılabilir ya da adlî para cezasına çevrilebilir.” denilmiştir. Açıkça görüleceği üzere özel af halinde, infazın çektirilmesine son verilmekte ya da infaz şekli değiştirilmektedir. Ancak memnu hakların iadesi talebi için cezanın infaz edilmiş olması bir şarttır. Yasaklanmış hakların geri verilmesi mahkûmun buna layık olduğunu ispatlaması koşuluyla ve yargı kararıyla gerçekleştiği halde, özel af yasama işlemi ile yapılmaktadır. Özel afta mahkûmun iradesi önem arz etmezken, yasaklanmış hakların geri verilmesi mahkûmun talebine bağlıdır.

Cezanın Ertelenmesi ile Memnu Hakların İadesi Arasındaki Fark Nedir?

TCK’nın 51. maddesinde “İşlediği suçtan dolayı iki yıl veya daha az süreyle hapis cezasına mahkûm edilen kişinin cezası ertelenebilir.” denilmiştir. Cezanın ertelenmesinde kişinin iyi halli ve yeni suç işlemeyeceği kanaati mahkûmiyet kararından önce aranıp değerlendirilmektedir. Yasaklanmış hakların geri verilmesinde cezanın infazından sonraki bir dönemde söz konusu olur. Yasaklanmış hakların geri verilmesi için talep gerekmekte olup cezanın ertelenmesi resen dikkate alınmaktadır.

Memnu Hakların İadesi Dilekçe Örneği

… ASLİYE CEZA MAHKEMESİ’NE

TALEP EDEN: İsim-Soyisim, T.C Kimlik Numarası, Adres

VEKİL: İsim-Soyisim, Baro Sicil Numarası, Adres, UETS Numarası

(Avukatınız var ise bu kısmı doldurunuz)

KONU: Memnu hakların iadesi ve kamu haklarından yasaklılığının kaldırılması talebi

AÇIKLAMALAR:

…………… Ceza Mahkemesinin …/… Esas, …/… Karar Sayılı hükmüyle müvekkilime yönelik cezalandırma kararı verilmiş ve bu kararın infazı tamamlanmıştır. Hükmün infazı ile birlikte, müvekkil yasalar önünde cezasını çekmiştir. Yasaların öngördüğü diğer şartların da gerçekleşmesi sebebiyle, müvekkilin evvelce verilen kamu haklarından mahrum bırakılmasının kaldırılması ve memnu haklarının iadesi talep edilmektedir.
Bilindiği üzere, adli sicil ve arşiv kayıtlarının temizlenmesi için yasaklı hakların iadesi kurumuna başvurulması gerekmektedir. Bu husus, 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu’nun 13/A maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu madde, “5237 sayılı Türk Ceza Kanunu dışındaki kanunların belirli suçlara veya belirli cezalara mahkûmiyet sonucu getirdiği hak yoksunluklarının giderilebilmesi için, yasaklanmış hakların iadesi yoluna gidilebileceğini” belirtmektedir. Yasaklanmış hakların iadesinin ilk koşulu ise “mahkûmiyet cezasının infaz edilmiş olması”dır. Diğer şartların sağlanmış olması sebebiyle, mahkemenizden müvekkilin hakkında verilen tüm asıl ve feri cezalara ilişkin mahrumiyetlerin geri verilmesine karar verilmesi talep edilmektedir.

(Bu kısımda yer alan bilgileri kişi kendi durum ve koşullarına göre doldurmalıdır)

HUKUKİ SEBEPLER: Adli Sicil Kanunu Madde 13/A ve ilgili sair hükümler

HUKUKİ DELİLLER: Adli Sicil Kaydı, …………… Ceza Mahkemesinin …/… Esas, …/… Karar Sayılı Hükmü ve ilgili sair hukuki deliller

NETİCE-İ TALEP: Yukarıda özetlenen hususları göz önünde bulundurarak, müvekkilin kamu haklarından yasaklılığının kaldırılması için talepte bulunuyoruz. Hükmedilmiş ve infazı tamamlanmış olan tüm asıl ve feri cezalara ilişkin olarak müvekkilin haklarının iadesine karar verilmesini, tarafımız adına vekaleten mahkemenize saygılarımızla sunarız.(…/…/….)

İSİM-SOYİSİM

İMZA